NIGERIA (eTN) - Pele ho puisano e khethehileng le Dr. Emmanuel Eweta Uduaghan, 'Musisi oa Naha ea Delta, e phatlalalitsoeng khatisong ea Mots'eanong ea African Travel Times le travelafricanews.com ka ho latellana, ho ne ho hlakile hore mmuso o ne o le moruo le 'nete ka merero ea eona ea libaka tsa bohahlauli e tsebahalang haholo ho Oleri le Wildlife Park ho Ogwashi-Uku.
Le ha ba bangata seterekeng ba sa tsebe bonnete le nako ea matsete a maholo joalo, Richard Mofe Damijo, Mokhomishenara oa Bolaoli ba Setso le Bohahlauli, eo ofisi ea hae e okametseng merero, le mokonteraka, Sarner PFN, eo e leng ea Mofumahali Abiodun Adefuye, hape o ntse a bapala lebaleng la lipapali mme ntle le pelaelo, ke monna ea nang le mohopolo o mokhutšoanyane haholo hore "barui le ba tummeng le bona baa lla."
Ke 'nete hore Delta State e tlameha ho fapanya moruo oa eona le matsete, empa e tlameha ho ba le kelello le katleho.
Libaka tsa boikhathollo tsa Delta joalo ka ha li hlahisitsoe ke mmuso, ho bonahala e le e 'ngoe ea libaka tsa boikhathollo tse hohelang ka ho fetesisa le libaka tse tummeng tsa boikhathollo karolong e ka boroa ea lefatše, ebile e le mofuta oa pele Afrika Bophirima.
Lintlheng tse fapaneng, ho boletsoe hore merero e khothalelitsoe ke ponahalo e makatsang ea Nigeria, ho keteka setso se ruileng le se fapaneng sa Afrika le liphoofolo tse hlaha, mme lirapeng tsa boikhathollo ho ile ha nahanoa hore li ka nka lihekthere tse 300 libakeng tsa Warri le Asaba, 'me li ntse li ahuoa ka theko e hakanyetsoang ea N49 billion (US $ 250 milione) bakeng sa phomolo le US $ 300 milione bakeng sa Wildlife Park ka ho latellana.
Tse boletsoeng kaholimo ha se karolo ea li-naira tse libilione tseo mmuso oa naha o li entseng le litefiso tse ling tse ntseng li sebelisoa letsatsi le letsatsi.
Ho ea ka mmuso le mokonteraka, mefuta e mengata ea lintho tse hohelang tse tla ahuoa e tla kenyelletsa tse latelang: serapa sa boikhathollo sa metsi se nang le letamo la leqhubu le mollo, ho palama lipapatso tse khahlisang, phororo e ntle ea metsi, sebaka sa polokelo ea liphoofolo le setsi sa bophelo ba metsing, lebala la lipapali le lebala la kolofo, moaho oa libaesekopo, lihotele tsa linaleli tse 5 le tse 3 le matlo a bolulo a boiketlo, kasino, lipontšo tse mebala-bala, lireschorente tsa setaele, sebaka se mabothobotho le mabenkele a holimo a mabenkele. Bosoasoi bo boholo ba bangata ba ka re.
Ntle le lits'ebeletso tse boletsoeng kaholimo, mokonteraka o boetse o ithorisa ka ho kenyelletsa setsi sa thuto le thuto ea nalane, joalo ka motse oa matsoho oa lehae, musiamo oa setso le setsi sa puisano sa bana.
Puisanong ea haufinyane, 'Musisi le eena o ile a qotsoa a re ho tla nkuoa tlhokomelo e kholo ho theha sebaka sena sa maemo a lefats'e tumellanong le tikoloho ea tlhaho, ho sebelisoa feela mekhoa ea kaho ea moaho, lisebelisoa le lits'ebeletso.
O boetse a senola hore ho tlatsoa ha lehlabathe sebakeng sa projeke ho la Oleri feela ho lefella mmuso chelete e fetang ea N2 billion; potso ke hore, na boemo ba mobu bo ne bo sa fumanoe pele mmuso o khetha setša?
'Musisi o boetse a supa hore mofani oa tsela ho tloha Effurun ho ea serapeng sa boikhathollo, o behiloeng ka lithaelese tse kenellang le mabone a literateng a mebala-bala, o tla monya chelete e ka bang limilione tse likete tse supileng ho tsoa mokotlaneng oa mmuso oa naha. Leha ho le joalo, 'Musisi Uduaghan o tsebisitse hore serapa sa liphoofolo tse hlaha sa US $ 700 milione, se tla nka lihekthere tse 300 tsa naha ho Ogwashi-Uku se tla tšoara liphoofolo tse kholo tse 250.
Merero e nkuoa e le khoebo ea kopanelo ea sechaba / ea poraefete, mme mmuso o lebelletsoe ho fana ka mobu, ts'ireletso le tsela e kenang, ho kenyeletsoa borokho bo jang 'muso N3 billion, ha motseteli ea ikemetseng a hlokomela tse ling kaofela.
E ntse e etsoa ke mmuso oa naha le Africa Sarner PFM Resorts Ltd. tlasa tumellano ea tšebelisano 'moho le sechaba le poraefete, ha litšebeletso tsa boeletsi li fanoa ke Bergsten Africa, ha mokonteraka ea ka sehloohong ea sebetsanang le projeke eo e le Fast Approach Konstruction Ltd.
Karolo ea seo ba se buang ka linako tsohle ke hore hotele ea linaleli tse 3 ea likamore tse 500 le hotele ea linaleli tse 5 ea likamore tse 450 tse tšoailoeng Tagmaha e tla hahuoa phakeng. Potso ke ea mang?
MaDeltans a ntse a koahetsoe ka lehlaka ho lumela hore ntle le karolo ea boikhathollo ea sebaka sa phomolo, ho boetse ho na le likarolo tse tla tlisa mesebetsi e tla ntlafatsa kholo ea moea le thuto, le hore e tla hlaha e le ntle ka ho fetesisa lefatšeng.
Mmuso oa mmuso o boetse oa re sebaka sa phomolo se tla ba le setsi sa thuto ea bolumeli le lipatlisiso Nigeria, se kopane le setheo se Pretoria se tla tšehetsoa ke Machaba a Kopaneng.
Ha a araba lipotso mabapi le melemo ea serapa sa boikhathollo nakong ea ketelo ea haufinyane ea tšebeletso, Uduaghan o re leha moaho o ntse o lokela ho qala ka botlalo, o ne o se o sebetsana le tlhokeho ea mesebetsi mmusong, kaha batho ba ka tlase ho 2,000 ba ne ba se ntse ba iphelisa ho tloha pele mosebetsi o ntse o tsoela pele, o eketsa ka hore ha projeke e phethetsoe, bonyane 5,000 e tla ba teng.
Leha ho le joalo, lipatlisiso tsa African Travel Times li senotse hore le Mofumahali Oyefusi ha a na bonnete ebile ha a na bonnete ba hore na a ka tšehetsa lichelete tsa merero ea 2 joang. Ka nako e 'ngoe o ne a bua ka ho rekisa likarolo mme ho e' ngoe a re batho le mekhatlo e ts'episitse ho ba tšehetsa ka lichelete.
Ho MaDeltane a amehileng, kamoo mosali enoa a khonang ho hohela sehlopha sohle se busang a le maemong a hlokang tšepo joalo ka Delta e ntse e le sephiri.
Bahlahlobisisi ba bang ba ile ba pheha khang ea hore merero e sebelisetsoa ho utsoa mobu ho tsoa sechabeng ka ho latellana, hobane lipatlisisong le meqoqong ea rona le ba nang le seabo se seholo thetong ena, African Travel Times e ka tiisa hore merero eo e ke ke ea hlola e phethahatsoa.
Puisanong ea hoqetela eo 'Musisi a faneng ka eona ea African Travel Times, ho behiloe letsatsi la ho phethela la 2015, leha boloko bo e-so beoe.
MaDeltans le bankakarolo hammoho le boralitaba ba tlameha ho jarisa mmuso oa naha boikarabello ba ho kheloha, ho se tsotelle le ho tlatlapa lisebelisoa tsa batho.
Batho ba Oleri le Ogwashi-Uku ba kanna ba nahana hore mmuso o rerile hantle bakeng sa bona; 'nete ke hore sehlopha se busang se inehella ho nka mobu ka mokhoa o hlophisehileng.
Letšolong la hae la pejana la boralitaba, Mofumahali Abiodun o matlafalitse hore o loantše leino ho tiisa moaho oa sebaka sa phomolo le merero ea liphoofolo tse hlaha Delta State ho tsoa ho tumellano ea batseteli Europe, mme ka tšohanyetso hona joale, Sarner PFN le mmuso oa naha ba ntse ba sebetsa. haufi le batseteli?
Potso ke hore, ho etsahetse'ng ka letlole la batseteli ba pejana mmuso oa naha le Sarner PFN ba ipolelitseng ba bolokile?
Karolo e tenang ka ho fetesisa ea "Delta Tourismgate" ke hore Mofumahali Abiodun Oyefusi le Richard Mofe Damijo hammoho le 'Musisi, ba bonts'itse hore ha ba bohlale ho feta mosali ea tloaelehileng oa Urhobo, Ijaw, kapa oa mmaraka oa Itshekiri, mme ba bangata ba ipotsa hore na Lefatše ba nahana hore MaDeltane ohle a ka thetsoa.
Mehloli e ipolelang hore ha e tsejoe lebitso e bolelletse African Travel Times hore litokomane tse 'maloa li rutiloe ho fana ka beng ba merero ho Sarner PFN, le hore basebeletsi ba' maloa ba sechaba ba botsitseng lipotso, ba bitsetsoa ntlong ea mmuso hanghang mme khafetsa mme ba ts'osetsoa.
Ntle le mokhoa o hlabisang lihlong oa hore merero e ntse e tšehelitsoe ka chelete ea mmuso ntle le boikarabello bo nepahetseng, bahlahlobi ba bohahlauli le bona ba ile ba ipotsa hore na lefats'eng lefats'e le senang mofuta oa sebopeho sa bohahlauli le motheo le ka senya lisebelisoa tse kae ho aha se boletsoeng kaholimo.
Ntle le lefapha le leholo la setso le bohahlauli le boto ea bohahlauli ea mmuso, ha ho letho le ka supang hore Delta State e ikemiselitse e le kannete ho nts'etsapele le ho khothaletsa bohahlauli, ho fapana le ho sebelisa lekala ho utsoa chelete le ho putsa balekane.
African Travel Times le eona e na le matla a matle a hore Lefapha la Setso le Bohahlauli hammoho le boto ea bohahlauli ea mmuso ka bobeli ba hloka bohloki ba lichelete ho theosa le lilemo ho phehella mesebetsi ea bona ea mantlha.
Lilemong tse tharo tse fetileng, mmuso oa naha ha o so lokolle tekanyetso ea selemo le selemo ea N3 milione bakeng sa mokete oa Letsatsi la Lefatše la Bohahlauli, leha ho le joalo e nkile limilione tse 'maloa tsa lidolara ho merero ea phomolo le ea liphoofolo tse hlaha.
Joalo ka MaDeltane a mangata a tloaelaneng le merero, Mofumahali Abiodun Oyefusi ke mohatelli oa hore Molimo o mo fepa bohobe ka litšenyehelo tsa batho ba mmuso, hobane merero ea litlou tse tšoeu tse 2 ke matsete a le mong a theko e phahameng ka ho fetisisa nalaneng ea mmuso .
Ha ho ntse ho emetsoe ho fumana chelete, hore merero e qale, le hore e phetheloe ka 2015, Deltans ba emetse mesebetsi e ts'episitsoeng ea 6,000 eo mmuso le Sarner PFN ba e bapalang.
Puisano ea hoqetela lipakeng tsa makasine oa African Travel Times le Mofumahali Oyefusi ke hore o etsetsa Deltans mohau oa ho tlisa merero e 2 eo a sa tsebeng letho ka ho e etsa le ho bokella chelete ho e tšehetsa. Ho bua leshano khahlano le ba botsitseng lipotso hoa makatsa, leha a ntse a tsoela pele ho phela ka lisebelisoa tsa mmuso hara ba bang.
Tloaelo ho potoloha le lefatše ke hore ha ho naha e Afrika kapa moo e eang teng e atlehileng ka ho its'etleha tšebelisanong ea sechaba le ea poraefete bakeng sa tsetelo ea eona ea pele bohahlauli.
Zimbabwe, Kenya, Tanzania le Ghana ke tse ling tsa linaha tse nang le matsete a maholo a mmuso, mme ha lekala le hola le tsitsa, mmuso kapa mmuso o tla theola likarolo tsa ona.
Ke ka moo mebuso lefats'eng ka bophara e qalang nts'etsopele ea lekala ho hohela batseteli ba bang.
Mofumahali Oyefusi o bolelletse makasine ka 2011 hore ho ne ho le thata haholo ho eena ho kholisa boto ea batseteli ka boemo bo loketseng ba Delta State le Nigeria ho fapana le Kenya e Afrika Bochabela.
Potso e kholo ke hore, ba kae batseteli le lichelete tseo mmuso o ntseng o li sebelisa, ha Sarner PFN e batla chelete mona le mane?
Ho hlakile hona joale hore ho phetheloa ha mokhahlelo oa pele oa sebaka sa phomolo ka Phato 2013 le ho buloa ka semmuso ka Mmesa 2014 e tla lula e le toro feela, joalo ka ha e matlafalitsoe ke Sarner le mmuso oa naha pele.
Ntle ho pelaelo, ke melimo ea naha feela e ka fanang ka likarabo tsa hore na Mofumahali Abiodun Oyefusi le Sarner PFN ea hae ba kentse letsoho joang; k'hamphani e ngolisitsoeng nako e telele kamora hore mmuso oa naha o mo abele merero ena.
Nakong ea ho tobetsa, ha ho so beoe le literata kaha sebaka sa phomolo se ntse se le mothating oa ho tlatsa lehlabathe, athe sa liphoofolo tse hlaha le sona se maemong a hlabisang lihlong.
Ha e le Uduaghan, nalane e mo mosa ho eena ka ho etsa motsoala oa hae, Morena James Ibori, pōli ea molato eo a ka ithutang ho eona.
E ka ba ntho e hlabisang lihlong, haeba a ka itumella ho hulisoa fatše ke merero ena e 'meli ea litlou tse tšoeu.
